Jest ich więcej niż myślisz. Mają swoje stowarzyszenie, witrynę internetową, regularne zloty, aktywnych działaczy, rosnącą liczbę rekrutów. Mowa oczywiście o miłośnikach sów, nie zaś o samych sowach. Populacja tych ptaków niestety drastycznie spada, mimo iż ewolucyjnie wywindowały na poziom najwyższej finezji umiejętność polowania, odstraszania wrogów, unikania zagrożeń.
Sowa – zwierzę niezwykłe
Oczy widzące w ciemnościach, wpasowanie się w niszę ekologiczną, bezgłośny lot, ofiarna opieka nad potomstwem, niewielu naturalnych wrogów, znakomite słyszenie. Cały ten oręż, uosobiony w umięśnionym i sowicie upierzonym ciele sowy przegrywa w walce z nowoczesną cywilizacją. Dlaczego? Jacek Karczewski, z wykształcenia psycholog, miłośnik ptaków jest także założycielem stowarzyszenia Ptaki Polskie. W swojej książce Noc sów podejmuje udaną próbę umożliwienia czytelnikowi sformułowania samodzielnej odpowiedzi na to pytanie.
Za co lubimy sowy?
Jedno jest pewne: sowy niewiele sobie robią z zamkniętych granic i szerzącej się paniki. Kto wie, czy bezmyślnie wprowadzanych, rządowych restrykcji wstępu do lasu nie przyjęły z westchnieniem ulgi? Łatwo przychodzi nam przypisywanie sowom ludzkich cech charakteru czy motywacji, co fachowo nazywamy antropomorfizacją. Dzieje się tak nie tylko dlatego, że sowa jest popularnym bohaterem wielu bajek i porzekadeł. Przede wszystkim czynimy to ze względu na jej najbardziej bodaj charakterystyczną cechę. Chodzi o na wprost ustawione oczy, osadzone na dużej, okrągłej głowie – co do złudzenia przypomina ludzką twarz. Nawet ktoś, kto nigdy nie widział sowy na żywo, bezbłędnie rozpoznaje ją na zdjęciach czy filmach.
Co Jacek Karczewski sądzi o sowach?
Jacek Karczewski, znany miłośnikom ptaków ze swojej poprzedniej książki, Jej wysokość gęś, jest w pełni świadomy pokusy antropomorfizacji. Raz za razem daje autor czytelnikowi znać, że pokusie tej ulega. Zatem nie tylko w przystępny sposób przybliża odbiorcy niezwykły świat sów, ale także prowadzi z nim miły, na poły żartobliwy dialog. Wchodzi Karczewski w rolę obdarzonego gawędziarskim talentem ornitologa – przewodnika. Konsekwentnie zaznajamia nas z fachową terminologią oraz prezentuje sowy w możliwie przejrzysty, zrozumiały także dla zupełnego dyletanta sposób.
Jacek Karczewski wie, jak opowiadać
Zamiast więc ciężkostrawnego wywodu naukowego otrzymujemy sympatyczną, jednolitą opowieść. Zauważyć wypada, iż jest to w literaturze popularnonaukowej maniera najbardziej rozpowszechniona z racji swojej retorycznej skuteczności. Takie teskty po prostu dobrze się czyta. Brak oryginalności nie jest więc błędem, lecz przemawia na korzyść autora. Do tego mamy parę zabawnych anegdot, uzasadnionych gdybań i manifestowany na każdym kroku, pełen szacunku i fascynacji stosunek do sów. Wszystko to czyni książkę szalenie sympatyczną i wartościową w odbiorze.
Dla kogo Jacek Karczewski pisze Noc Sów?
Nie jest to, rzecz jasna, lektura ściśle naukowa, taka bowiem musiałaby celować w wysoce specjalistycznego, a zatem wąskiego odbiorcę. Pewne elementy naukowego dyskursu są jednak w tego typu pozycjach literackich niezbędne. Dla mnie, jako fascynatki antropologii kultury, fascynującym dodatkiem było kulturowe funkcjonowanie sów. Ubolewać należy, że uporczywa eksterminacja wywołana ignorancją i zabobonami najczęściej odnosiła ponure zwycięstwo nad próbą zrozumienia i uszanowania osobliwych zwyczajów sów czy choćby ich niezwykłej aparycji. Otrzymujemy więc nie tylko wgląd w biologię, ale i w złożoność relacji ludzko – sowich.
A jeśli chcesz wiedzieć więcej…
Niewątpliwym, a przy tym nieodzownym wizualnym uzupełnieniem treści są znakomite zdjęcia poszczególnych, odrębnie omawianych, podgatunków sów. Jeśli chcesz pogłębić wiedzę o element akustyczny, czyli posłuchać sowich dźwięków, zajrzyj na stronę Noc Sów w zakładce Poznaj sowy.
Bez wątpienia warto po tę książkę sięgnąć. Nie tylko po to, by pozbyć się głupich uprzedzeń wobec sów, wiernych sprzymierzeńców człowieka w walce z polnymi szkodnikami. Lecz także po to, by podjąć rozsądne próby ocalenia tych uroczych drapieżników przed zagładą, jaką szykuje im hegemonia antropocenu.
Moja ocena: 4/5
Autor: Jacek Karczewski
Tytuł: Noc sów. Opowieści z lasu.
Wydawnictwo Poznańskie, 2020.
