Jest ich więcej, niż myślisz. Mają swoje stowarzyszenie, witrynę internetową, regularne zloty, aktywnych działaczy, rosnącą liczbę rekrutów. Mowa oczywiście o miłośnikach sów, nie zaś o samych sowach, których populacja drastycznie spada, mimo iż ewolucyjnie wywindowały na poziom najwyższej finezji umiejętność polowania, odstraszania wrogów, unikania zagrożeń. Oczy widzące nawet w prawie całkowitych ciemnościach, wpasowanie się w niszę ekologiczną, bezgłośny lot, ofiarna opieka nad potomstwem, niewielu naturalnych wrogów, znakomite słyszenie – ten cały oręż, uosobiony w umięśnionym i sowicie upierzonym ciele sowy przegrywa w walce z nowoczesną cywilizacją. Dlaczego? Jacek Karczewski, z wykształcenia psycholog, miłośnik ptaków, założyciel stowarzyszenia Ptaki Polskie, podejmuje w książce Noc sów udaną próbę umożliwienia czytelnikowi sformułowania samodzielnej odpowiedzi na to pytanie.
Jedno jest pewne: sowy niewiele sobie robią z zamkniętych granic i szerzącej się paniki. Kto wie, czy bezmyślnie wprowadzanych, rządowych restrykcji wstępu do lasu nie przyjęły z westchnieniem ulgi? Łatwo przychodzi nam przypisywanie sowom ludzkich cech charakteru czy motywacji (co fachowo nazywamy antropomorfizacją) nie tylko dlatego, że sowa jest popularnym bohaterem wielu bajek i porzekadeł, ale przede wszystkim ze względu na jej najbardziej bodaj charakterystyczną cechę, to jest na wprost ustawione oczy, osadzone na dużej, okrągłej głowie – co do złudzenia przypomina ludzką twarz. Nawet ktoś, kto nigdy nie widział sowy na żywo, bezbłędnie rozpoznaje ją na zdjęciach czy filmach.
Jacek Karczewski, znany miłośnikom ptaków ze swojej poprzedniej książki, Jej wysokość gęś, jest w pełni świadomy pokusy antropomorfizacji i za każdym razem daje czytelnikowi znać, że pokusie tej ulega. Zatem autor nie tylko w przystępny a zarazem logiczny sposób przybliża odbiorcy niezwykły świat sów, ale także prowadzi z nim miły, na poły żartobliwy dialog. Wchodzi Karczewski w rolę obdarzonego gawędziarskim talentem ornitologa – przewodnika, konsekwentnie zaznajamiając nas z fachową terminologią oraz prezentując sowy w możliwie przejrzysty, zrozumiały także dla zupełnego dyletanta sposób. Zamiast więc ciężkostrawnego wywodu naukowego otrzymujemy sympatyczną, jednolitą opowieść. Zauważyć wypada, iż jest to w literaturze popularnonaukowej maniera najbardziej rozpowszechniona z racji swojej retorycznej skuteczności, po prostu dobrze się takie teksty czyta. Brak oryginalności nie jest więc błędem, lecz przemawia na korzyść autora. Do tego mamy parę zabawnych anegdot, uzasadnionych gdybań i manifestowany na każdym kroku, pełen szacunku i fascynacji stosunek do sów – wszystko to czyni książkę szalenie sympatyczną i wartościową w odbiorze.
Nie jest to, rzecz jasna, lektura ściśle naukowa, taka bowiem musiałaby siłą rzeczy celować w wysoce specjalistycznego, a zatem wąskiego odbiorcę. Pewne elementy naukowego dyskursu są jednak w tego typu pozycjach literackich niezbędne. Dla mnie, jako fascynatki antropologii kultury, fascynującym dodatkiem było kulturowe funkcjonowanie sów, w którym uporczywa eksterminacja wywołana ignorancją i zabobonami najczęściej odnosiła ponure zwycięstwo nad próbą zrozumienia i uszanowania osobliwych zwyczajów sów czy choćby ich niezwykłej aparycji. Otrzymujemy więc nie tylko wgląd w biologię, ale i w złożoność relacji ludzko – sowich.
Niewątpliwym, a przy tym nieodzownym wizualnym uzupełnieniem treści są znakomite zdjęcia poszczególnych, odrębnie omawianych, podgatunków sów. Gdyby kto chciał pogłębić swą wiedzę o element akustyczny, czyli posłuchać sowich dźwięków, z łatwością odnajdzie je na stronie internetowej nocsow.pl w zakładce „poznaj sowy”.
Bez wątpienia warto po tę książkę sięgnąć. Nie tylko po to, by pozbyć się głupich uprzedzeń wobec sów, wiernych sprzymierzeńców człowieka w walce z polnymi szkodnikami, ale także po to, by podjąć rozsądne próby ocalenia tych uroczych drapieżników przed zagładą, jaką szykuje im hegemonia antropocenu.
Moja ocena: 4/5
Autor: Jacek Karczewski
Tytuł: Noc sów. Opowieści z lasu.
Wydawnictwo Poznańskie, 2020.
